در حال نمایش 4 نتیجه

خاتم کاری چیست؟

خاتم کاری

خاتم سازی یا خاتم کاری هنر آراستن سطح ظروف و اشیاء با مثلث های کوچک میباشد که تصاویر گوناگون آن به صورت شکل های منظم هندسی طراحی میشود.

صنایع دستی نورمهر با بیش از 70 سال سابقه و بهره گیری از اساتید، در زمینه صنایع دستی اصفهان، واقع در میدان نقش جهان اصفهان، با ارائه آثاری ارزشمند از انواع صنایع دستی خاتم در خدمت هنردوستان گرامی میباشد.

شکل های هندسی زیبای مدنظر با قرار گرفتن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی میشوند.
جنس این اشکال هندسی از مواد گوناگونی مانند استخوان، چوب و فلزات میباشد.
مواد چوبی مانند: آبنوس(رنگ سیاه)، فوفِل (سیاه و قهوه ای تیره)، گردو (قهوه ای)، بَقَّم (قرمز)، عناب (قهوه ای روشن مایل به قرمز)، نارنج (قهوه ای روشن)، افرا (قهوه ای روشن)، کیکم، تبریزی (سفید)، شمشاد (زرد)
استخوان مانند: استخوان و عاج فیل، شتر، گاو و اسب
فلزات مانند: مفتول های برنجی، نقره ای و گاهی طلایی.
برخی از چوب ها از هندوستان وارد میشود و بخاطر هزینه بالای آنها کمتر از گذشته استفاده میشود.

رنگ چوب های موجود را با کمک رنگ های شیمیایی تغییر میدهند تا تنوع رنگها ایجاد شود.
از استخوان و عاج فیل نیز کمتر استفاده میشود و بیشتر از استخوان های گاو و اسب استفاده میشود.

با استفاده از رنگ های شیمیایی، به رنگ های دیگری غیر از سفید مانند سبز در می آورند.
در فلزات نیز گاهی آلومینیوم و مس به کار میرود.
خاتم کاری که یکی از هنرهای اصیل و ارزنده صنایع دستی ایرانیان میباشد که از شیراز و اصفهان شروع شد.

صنایع دستی خاتم هم بعنوان هنر دست بسیار شناخته شده و هم بنعنوان سوغات و هدیه کاربرد فراوانی دارد.

خاتم کاری روی چوب و مس

خاتم کاری روی چوب و مس
خاتم کاری بر روی هر ظرف چوبی و مسی میتواند اجرا و انجام شود. ظروف خاتم کاری عبارتند از:

گلدان، شیرینی خوری، شکلات خوری، جعبه خاتم کاری شده، وسایل بازی مانند تخته نرد که طرفداران بسیاری نیز دارد.

تاریخ هنر خاتم کاری

در گذشته استفاده از هنر خاتم کاری در چندین موضوع خاص کاربرد داشته ولی امروزه گسترش بیشتری پیدا کرده است.
روایات مختلفی درباره پیدایش و ابتکار خاتم بین هنرمندان وجود دارد اما بدرستی مشخص نیست اولین بار خاتم سازی را چه کسی ابداع و ایجاد کرده است.
در دایره المعارف فارسی آمده است: (زمان آغاز این هنر دانسته نیست و آنچه درباره آن گفته میشود با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم ساز هنوز بر این عقیده اند که هنر خاتم سازی معجزه ابراهیم پیامبر است.)
صنعتگران و هنرمندان مصری روش خاتم را مانند بسیاری از هنرهای دیگر از قبطی ها اقتباس کرده اند.

دراوایل دوران اسلام در عین البصره نزدیک قاهره ، چند قطعه و لوح که روی آنها با چوب و استخوان موزاییک کاری شده بود یافت شده است.

قطعات و لوحه های پیدا شده اکنون در موزه صنایع اسلامی قاهر یا موزه برلین وجود دارد.

سایر آثار و نمونه های تاریخی هنر خاتم کاری:

آثار و تاریخ خاتم کاری

• سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به قرن 8 هجری قمری
• منبر خاتم کاری در مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از 1000 سال.
• درهای خاتمکاری شده قصر تیمور گورکانی با اسم دلگشا در سمرقند در سال 807 هجری
• منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان متعلق به سال 114 هجری.
• درهای چوب گردو و روکش استخوان و سایر چوب ها ساخته شده توسط هنرمند حبیب الله در سال 999 هجری که هم اکنون در موزه برلین قرار دارد.
• درهای تزئین شده با اشکال هندسی گل و بته از شهر بخارا که هم اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن قرار دارد.
• تالار خاتم مجلس شورای ملی با 400 متر مربع خاتم کاری
• اتاق 7 در 7 متری خاتم کاری شده با همه وسایل موجود در آن، کاخ مرمر

رشد و تکامل هنر خاتم کاری

زمان صفویان، زمان اوج و تکامل هنر خاتم کاری بوده است. در زمان صفویان ، اصفهان پایتخت آن زمان بوده و هنرمندان از سراسر ایران به اصفهان آمدند و هنر خاتم کاری را دوباره پایه گذاری کردند.
این هنرمندان در زمینه های کاشی کاری، گره چینی، خاتم کاری و منبت کاری فعالیت کردند و همچنین ساختمان ها و آثار قدیمی را نیز ترمیم و بازسازی کردند.
در زمان قاجار بدلیل عدم توجه به هنر، این هنر مانند هنرهای دیگر بسیار از اهمیت افتاد و استادان این هنر بدترین و سختترین شرایط را داشتند.
در اوایل زمان پهلوی در سال 1307 مدرسه صنایع مستظرفه توسط استاد محمد غفاری کمال الملک تاسیس شد و این هنرستان باعث رشد و پیشرفت چشمگیری در هنرهای دستی ایران شد.

خاتم کاری اصفهان

خاتم کاری اصفهان

خاتم کاری اصفهان از زمان سلجوقیان آغاز شد و آثاری مانند رب شبستان مسجد جامع اصفهان و آثاری در سایر مکان ها مانند مسجد مصری از آن زمان بجا مانده است.
همانطور که گفتیم این هنر در زمان صفویه به اوج خود رسید

آثار بجا مانده از زمان صفویان

• مقبره شیخ صفی الدین در اردبیل که اساتیدی از شهر اصفهان در آن کار کرده اند
• درب مدرسه سلطانی چهارباغ عباسی در بازار هنر اصفهان

خاتم کاری درب مدرسه سلطانی چهارباغ عباسی

• صندوق های مرقد امام موسی کاظم (ع)، امام حسن عسکری (ع) و امام هادی (ع)
• درب امامزاده شاه رضا در قشمه (شهرضا)

خاتم کاری شیراز
در زمان زندیه، خاتم کاری در شیراز رونق فراوانی میگیرد.
آثاربجا مانده خاتم کاری شیراز
• صندوق خاتم حرم امام علی (ع) و امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع).
• درب ورودی حرم عبدالعظیم حسنی (ع) و امامزاده زید بازار تهران (دوره قاجاریه)
• خاتم کاری اتاق کاخ مرمر و تالار عمارت بهارستان (دوره پهلوی)
• میز بزرگ خاتم با طراحی استاد فرشچیان
• میز گل در باغ عفیف آباد شیراز
• فضای داخلی ضریح امام رضا (ع) در دوران بعد از انقلاب.

مواد بکار رفته در هنر خاتم کاری

• چوب: گردو، عناب، نارنج، کبوده، آبنوس
• فلز: برنج، مس، نقره، آلومینیوم
• استخوان:شتر، عاج فیل
• سریشم، لاک

مراحل ساخت و تولید محصولات خاتم

• تهیه طرح و نقشه برای مشخص شدن طرز چیدمان قطعات
• تهیه کردن مواد اولیه مورد نیاز براساس طرح و نوع کاری
• پیچیدن خاتم
• بریدن و پرس قطعات
• تعیین کردن زیرساخت و سطحی که هنر خاتم روی آن پیاده میشود
• چسباندن برش های خاتم روی سطح زیرساخت
• پرداخت و جلاکاری کردن

پیچیدن خاتم یا گل ها

منظور از این مرحله، کنار هم قراردادن انواع موادی است که به شکلی از کنار هم قرار گرفتن آنها طرح پایانی یا گلی بوجود می آید که برای این کار در نظر گرفته شده است.
ساخت گل یکی از مهمترین قسمت های تشکیل دهنده خاتم میباشد و به نوع طرح آن بستگی دارد.
چرا که نقش و نگار خاتم مبنای شکل های هندسی هستند و زیبایی محصولات خاتم به رعایت نظم در آنها بستگی دارد.
بعبارت دیگر لازمه اثری ماندگار و بینظیر حفظ روابط هندسی در چیدن قطعات میباشد.

به همین دلیل هرچه که خطوط و اشکال در خاتم کاری هماهنگ تر باشند، ارزش هنری کار نیز بالاتر خواهد بود.
یک خاتم مرغوب از آستر در پشت برش های خاتم و چسب با کیفیت ترجیحا سریشم گرم برخوردار میباشد.
آستر کردن خاتم کاری علاوه بر زیبایی محصول، به محکم شدن آن نیز کمک بسیاری میکند.

شبکه های خاتم کاری

شبکه های خاتم کاری

شبکه مربع:

هر وقت اضلاع یک مربع را به اندازه های مساوی تقسیم کنیم و بعد از آن مربع های کوچک را به دقت بهم وصل کنیم، خانه های مربع های کوچکتر درون مربع بزرگتر بوجود می آید.

که به اصطلاح به آن شبکه مربع میگوییم.
از شبکه مربع برای نقش هایی مثل نقش موج و سلی که معمولا در حاشیه کار، کاربرد دارد استفاده میشود.
اگر مربع های کوچک در داخل مربع بزرگ به شکل مورب یا زاویه 45 درجه قرار بگیرند به آن شبکه مربع مورب میگویند.

شبکه مربع مورب بیشتر در ترسیم نقشهایی همچون شمسه، پیلی و نقش خشت بکار میرود.
کاربرد شکل مربع در خاتم:
مهمترین نقش ها مانند زلفک، چشم بلبلی، مورد و مدخل توسط شکل مربع ترسیم میشود. این نقش ها بیشتر در آثار خاتم زمان صفویه به چشم میخورد.

شبکه لوزی:

در شبکه لوزی همانطور که از اسم آن مشخص میباشد بجای مربع از لوزی استفاده میشود و داخل کار با لوزی های کوچک طراحی میشود.

شبکه مثلث:

هر زمان که شبکه لوزی را به دو مثلث تبدیل کنیم، در این صورت شبکه حاصل شبکه مثلث نام دارد.
شبکه مثلث کاربرد فراوانی در طراحی نقش های هنر خاتم کاری دارد. رایج ترین نقشها با شبکه مثلث عبارتند از: نقش ابابیل، جناقی، لانه زنبوری، شش و شمسه و شمسه ی لوز.

شبکه دایره:

شبکه دایره کامل ترین شکل هندسی میباشد و به تنهایی جایگزین مناسبی برای سه شبکه (مربع، لوزی و مثلث) میباشد.
همه اشکال هندسی که نیاز به رسم شبکه دارند را میتوان با شبکه دایره رسم کرد.
دایره زیرنقش یا شبکه ی مادر همه نقش ها و زیرنقش های هندسی میتواند باشد.
شبکه ی دایره، شبکه ی مناسبی برای رسم گره هایی مانند گره 8 و 4 لنکه، گره شمسه و 4 لنکه، گره 8 زمزم، سرمه دان و چلیپاست.

در کل نقشهای بکاررفته در خاتم به دو گروه تقسیم بندی میشود
گروه 1: نقشهایی که در حاشیه خاتم بکار میرود.

مهمترین نقش های حاشیه خاتم مانند:

حاشیه نیم طره، حاشیه ی کپه ای، حاشیه ی جوسیمی، حاشیه شمسه دار، حاشیه برگی، حاشیه تو گلو استخوان، حاشیه لوزی و حاشیه جویی.
گروه 2: نقش هایی که در متن خاتم کاربرد دارند.

نقش های متن عبارتند از:

خاتم هشت، چهار ترنج، طاقی، تو گلو سبز، پروه واروری شمسه دار، عالم زر، پره واروی بغل شش سیمی و ابری دو دوری.

مراحل ساخت خاتم کاری

مراحل ساخت خاتم کاری
مراحل ساخت محصول خاتم ، سخت و طولانی میباشد و خاتم کاری مراحل مختلفی دارد.

در مرحله تولید قطعات منظم هندسی، ابتدا انواع چوب و استخوان را که رنگ های متفاوتی دارند با وسایل ویژه ای به طول 30 سانتیمتر و قطرهای 1 تا 2.5 میلیمتر میبرند.
پس از این مرحله این مثلث های چوبی، استخوانی و فلزی را با مهارت و دقت، براساس طرح مشخص شده به وسیله چسب در کنار هم می چسبانند. و با نخ محکم بسته میشوند.
به این قطعه پره میگویند. این مراحل ادامه دارد و با چسباندن پره ها در کنار یکدیگر، تکرار میشود.

در نهایت بعد از مراحل پرس و لاک و صیقل کردن، طرح و شکل نهایی ساخته میشود و روی ظروف و اشیاء به کار میرود و محصولات خاتم کاری تولید و ساخته میشوند.

گام به گام با مراحل ساخت خاتم کاری

برش مواد خام و آماده کردن آن ها
الحاق شش های مرکب و میله
مرتب کردن و بستن گل ها و بسته بندی
برش بسته ها و لایه های پشتی
بریدن طولی توره ها و چسباندن ورقه ها

برش مواد خام و آماده کردن آنها

برش مواد خام خاتم کاری

قبل از اینکه فرآیند کار خاتم سازی را شروع کنیم، باید اقدام به آماده کردن چوب، استخوان یا فلز نماییم .
چوب ها باید تنوع رنگی بالایی داشته باشند.
مانند:
رنگ قرمز در چوب عناب
رنگ زرد در چوب نارنج
رنگ سرخ در چوب فوفل
از چوب آبنوس و چوب قهوه ای ساج نیز برای کارهای گران قیمت استفاده می شود.
پس از آماده سازی معمولاً خاتم کار باید اقدام به برش چوب ها با اره بغل شش بُر به تکه های نازک نماید که به آن ها `لا’ می گویند.
ضخامت هر لا ۲۳.۰ و ابعاد آن ۵×٧٠ سانتی متر می باشد..
نحوه برش هر کدام با یکدیگر متفاوت می باشد.
معمولاً بعد از برش آنها را میخشکانند.
به عنوان مثال بعد از برش استخوان شتر آنها را در ظرف های سفالی به نام هسین که آغشته به آب می باشد و مدت سه ماه برای سفید شدن قرار میدهند. سپس چوب ها رابرش ریز داده که به آنها ‘شش’ می گویند.
سپس شش ها را به همدیگر بسته و در یک محلول سبز خورنده قرار می دهند تا آماده شود.
شش های فلزی معمولاً از برنج و در برخی اوقات از نقره در شکل های مختلف ساخته می شوند.
معمولاً خاتم کار این اشکال را روی تخته های شیاردار قالبی که سیم مساوی نامیده می‌شود قرار می‌دهد و مطابق با نقشه با سوهان دم پهن آنها را به یک شکل مشخص می رساند.

الحاق شش های مرکب و میله

در این مرحله خاتم کار با توجه به طرح خود ترکیبی از اشکال مختلف را با سه نوع چوب رنگی و فلز و استخوان ترکیب و مورد استفاده قرار می دهد.

مرتب کردن و بستن گل ها و بسته بندی

مرتب کردن و بستن گل ها خاتم کاری

پس از آماده شدن میله ها به طول ۷۰ سانتی متر به تکه های هشت تایی با ابعاد٧۵.۵ برش داده می شود.
خاتم کار لایه های استخوان را آماده و بخشی از آن را با قطعاتی که دو سر آن چسب زده است و به ارتفاع کار مورد نظر می باشد جمع می کند.
گل های شش گوش کوتاه و 3میل مثلثی روی این تخته های استخوان ها نیز چسبانده می شود و تمامی مجموعه بین دو تخته گیره قرار می گیرد.
آنگاه دو” گوه” روی آن قرار داده و با چرخش هر دو را کوبیده تا سفت شود. این منگنه را( تنگه زن گیره) می گویند و بسته بندی میله ها را (قامه) معرفی می کنند.

برش بسته ها و لایه های پشتی

برش بسته ها خاتم کاری

خاتم کار باید قامه ها را با اره به قطعات ۳ میلیمتری متناسب با محور شش ها به صورت قائمه برش دهد.
” آصر” تخته های پشت بند ۶ میلیمتری هستند که یکی در میان در توره که با ۱۲ برش خاتم کاری گنجایش دارد چسبانده می شود و در بین منگنه چوبی و گوه قرار می گیرد.

بریدن طولی توره ها و چسباندن ورقه ها، توره ها را به صورت ورقه های نازک با اره ظریف برش می دهند.
اولین برش لایه را به دو قسمت مساوی تقسیم کرده، سپس برش بعدی آصر اولیه را شکاف می دهد و این فرایند تکرار می‌شود تا زمانی که ۲۴ ورقه لایه‌های ۵.۱ میلیمتر در یک طرف و ورقه های سه میلیمتری آصر در سمت دیگر درست شود.
برای زیباتر شدن کار خاتم از نیز مدخر استفاده می کنند.
سپس در انتها خاتم ها را سمباده زده و به آنها روغن سندلوس می زنند تا در برابر رطوبت مقاوم شود.

نورمهر

درباره صنایع دستی نورمهر

صنایع دستی نورمهر مجموعه ای است که دارای ۷۰ سال سابقه درخشان در تولید محصولات صنایع دستی میباشد.
این مجموعه فعالیت خود را از ابتدای دهه ی ۳۰ در زمینه تولیدات قلمزنی نقره شروع کرد.

از ابتدای دهه ی ۴۰ با تغییر رویه خود شروع به تولید محصولات صنایع دستی مس و برنج کرد. و با توجه به تقاضای مشتریان و هنر هنرمندان اصفهان از ابتدای دهه ی ۶۰ به فعالیت در حوزه تولید قاب و خاتم نمود.

از سال ۱۳۹۰ تولید انبوه محصولات فیروزه کوبی در کنار محصولات خاتم کاری و تابلو قلمزنی و الماس تراش و تشعیر خود را به خود کفایی در عرصه هنر محصولات صنایع دستی اصفهان رساند .

صنایع دستی نورمهر از ابتدای فعالیت خود تا کنون در میدان نقش جهان اصفهان مشغول به فعالیت می باشد .
محصولات صنایع دستی نورمهر دارای ضمانت نامه 10 ساله و کارت گارانتی معتبر می باشد .