صنایع دستی
صنایع دستی یا کاردستی نوع کار است که لوازم تزئینی و یا کاربردی بوسیله دست و ابزاری ساده ساخته میشود.
صنایع دستی ایران یکی از قطب های اصلی صنایع دستی جهان میباشد و دارای تاریخچه ای درخشان میباشد.
تاریخ صنایع دستی ایران (History of Iranian handicrafts) به همراه چین و هند سابقه طولانی دارند.
ایرانیان ذوق هنری خاصی دارند و معتقدند که کار یک هنرمند تنها فیزیکی نیست بلکه مانند یک شاعر، احساسات و افکارش را در هنرش منعکس میکند و آنها را شکل میدهد.
در ادامه تاریخ صنایع دستی ایران را در دوره های متفاوت بررسی میکنیم.
شیوه کار هنرمندان ایرانی در زمان های گذشته
شیوه ی کار هنرمندان گذشته و قدیم ایران، ناتورالیست (Naturalist) طبیعت سازی نبوده است.
ایرانیان بیشتر از شیوه نقش های تجریدی استیلیزه و رمزی سمبولیک استفاده میکردند و این شیوه را به شیوه طبیعت سازی ترجیح میدادند.
سیر تحولی تاریخ صنایع دستی ایران
بدیهی است که شرایط اجتماعی و سیاسی هر دوره تاریخی، روند رشد و رکورد تاریخ صنایع دستی ایران را مشخص میکرده است.
عصر حجر
حدود 10000 تا 12000 سال قبل میباشد.
اولین اکشتاف بزرگ در خصوص صنعت بوسیله دومرگان در شوش انجام شد و اشیای پیدا شده دارای تنوع بسیاری بودند.
اسکنه و آینه های مسین یافت شده نشانگر این بود که مردم این دوره از فلز مس استفاده میکردند.
در این دوره تاریخی پارچه هایی با الیاف مختلف نیز یافت شد اما بزرگترین صنعت ایرانیان در این دوره، سفالگری بوده است.
در آن زمان تولید سفال هایی به شکل آبخوری، کاسه غذاخوری، دیگ پخت غذا و گلدان و ظروف دیگر با لعابی قرمز رایج بوده است.
در حفریات گردنبند و انگشترهایی با نگین گوش ماهی و مهره های سنگی نیز یافت شد.
از بین متون تاریخی کهن مانند کتابهای مسعودی و بیهقی به این نتیجه میرسیم که هنر جواهر و مرصع در زمان باستان تا پایان عصر غزنوی اهمیت بسیاری داشته اشت.
این اهمیت بدلیل حمایت پاداشان آن زمان از این صنعت و علاقه به جواهرات بوده است. و صنف جواهرسازان در آن زمان جایگاه خاص و ویژه ای داشتند.
صنعت تزئین جواهر برای تزئین جواهرات، ابزار جنگی مانند شمشیر و کمربند و … استفاده میشده است.
در سفرنامه سانسون در حاکمیت صفوی اهمیت مهرسازی را میتوان دریافت.
با گسترش اسلام، هنرهایی مانند ساز و صورتگری کمتر شد.
حتی در زمانهایی از تاریخ با شکل گیری گروه های فتوت، کار اصناف تا حدی مکروه و گاها حرام اعلام شد و این کار بر رکود این نوع از صنایع دستی تاثیر بسیاری گذاشت.
در زمان ایلخان مغول خواجه رشید الدین فضل الله همدانی بدلیل اینکه ایرانیان دیگر تصویرگری نمیکردند برای کتاب خود از نقاشان چینی استفاده کرد.
دوره قاجار
دوره اوج صنایع دستی میباشد.
در این زمان از یک طرف با ارتباط گرفتن ایران با غرب، زمینه ورود بسیاری از محصولات خارجی در ایران فراهم شد.
و به این طریق تا حدی رونق صنایع دستی کاهش یافت اما از طرفی دیگر صنایع دستی و اصناف جدیدی در ایران رونق گرفت مانند حلبی سازی و عبابافی.
عصر فلز
در این زمان شاهد ساخت ابزار و ادوات ریخته گری برنزی و مسی هستیم.
بافت منسوجات ظریف، طلاکاری و ساخت اشیاء رزین در این زمان رونق یافت
عصر مفرق (2700 سال قبل از میلاد مسیح)
در این زمان تحولی بزرگ در آسیای غربی پیش آمد، ساخت وسایلی جهت رفاه زندگی رونق و گسترش یافت.
بوسیله چرخ های کوچک دستی ظروف سفالین ساخته میشد و برخلاف ظروف سفالین دوران های قبل که خام بودند، در سیستم کوره پزی پخته میشدند و نقش و طرح نیز داشتند.
عصر آهن
در بازه زمانی 1200 سال قبل از میلاد مسیح جایگزین مفرغ در ساخت ابزار و اسلحه گردید. گاهی نیز در ساخت زیور آلات استفاده میشد.
بعد از مدتی فلز مس نیز با حضوری گسترده، پای به میدان گذاشت.
آثار کشف شده در شوش نشان دهنده این امر میباشد.
محصولاتی همچون سوزن، تبر، آینه های مسین، اسکنه را میتوان نام برد.
در این زمان صنعت پارچه بافی نیز رواج یافت اما صنعت سفالگری در راس موارد ذکر شده میباشد.
کشفیات در نزدیکی نهاوند شامل سفالینه های ظریف به رنگ زرد و قرمز بودند.
دیگر کشفیات، خنجرهای فلزی حکاکی شده را شامل میشد.
آثار کشف شده اطراف دامغان فعلی شامل کوزه های بزرگ سفالی، شکل های هندسی لعاب دار قهوه ای روشن و کرم.
و همینطور آثاری مسی شامل سنجاق های مسی، خنجر، گرز، دستبند، زیورآلات زرین، فنجان یافت شد.
مجسمه های نقره از حیوانات، هاون، تندیس، تسبیح سنگی، تاریخ 2000 یا 3000 سال قبل از میلاد میباشد.
صنایع دستی در زمان هخامنشی
در این زمان 330 الی 550 سال قبل از میلاد مسیح، یکی از شاهکارهای فلزکاری ایران ثبت شده است و آن ساخت جام هایی از طلا و نقره به شیوه چکش کاری ساخته و پرداخته شده اند.
چند نمونه از شاهکارهای صنایع دستی آن زمان عبارتند از:
چکش کاری روی نقره و نقره کاری
زرگری و ساخت زیورآلات زرین و سیمین
ریخته گری مفرغ سفالی سازی
سنگ تراشی
پارچه بافی
بافت پارچه های لطیف از پشم
کنده کاری و منبت کاری
قالی بافی که نمونه شاخص آن قالی پازیریک، نخستین قالی بافته شده در جهان میباشد که توسط هنرمندان ایرانی در 500 سال قبل از میلاد مسیح بافته شده است.
جایگاه صنایع دستی
صنایع دستی ترکیبی از هنر و صنعت میباشد در حوزه ای مستقل دارند.
هنر دست بیانگر فرهنگ، صنعت، استعداد و مهارت مردمان هر سرزمینی است و محصول اندیشه، احساس و دست صنعتگران است.
آثار دستی تولید ملی و غیروابسته میباشد و قابلیت توسیعه در تمام مناطق کشور مانند شهر، روستا و حتی عشایر را دارد.
معمولا صنایع دستی به مواد اولیه که قابل دسترس هستند و ابزار کاری مختصری نیاز دارند.
این محصولات نیاز به سرمایه گذاری زیادی ندارند و در زمینه محیط زیستی اثر مخربی نیز ندارند.
از امتیازات دیگر محصولات صنایع دستی ایجاد صنعت گردشگری، درآمد و قدرت اشتغال زایی برای افراد کشور میباشد.
اگر صنایع دستی مورد حمایت و سرمایه گذاری صحیحی قرار بگیرند، به طبع درآمد بیشتری دارند و بیشتر رشد میکنند بنابراین تاثیر مستقیمی بر درآمد سرانه کشور نیز خواهند داشت.
با بستر سازی و توسعه سرمایه گذاری در این زمینه، نرخ اشتغال افزایش پیدا میکند و آسیب های اجتماعی و فرهنگی نیز بسیار کمتر میشود.
انواع صنایع دستی
هنری
محصولات هنری مصرفی
مصرفی
این محصولات بخاطر ظرافت خاصی که در طراحی نسبت به محصولات کارخانه ای دارند، متمایز هستند.
از مهمترین ویژگی این محصولات، استفاده از مواد اولیه ساخت داخل کشور میباشد.
تنوع صنایع دستی ایران
صنایع دستی ایران در بخش های مختلف کشور تنوع بسیاری دارند. هر شهر و روستایی بخاطر شرایط آب و هوایی و امکانات منطقه خود، هنر دستی متفاوتی تولید میکنند.
در زیر چند مورد از انواع صنایع دستی را ذکر میکنیم
بافت و نساجی
رودوزی سنتی
فلزی
میناکاری
سفالگری
آبگینه
چوبی
سنگی
نگارگری
چاپ صنعتی
حصیر بافی
نمدمالی
پوستین سازی
چرم
رنگ سازی و رنگرزی سنتی
پوشاک سنتی
کتاب سازی، صحافی، جلدسازی، کاغذبری و کاغذسازی سنتی
مقرنس کاری، گچ بری، آینه کاری، نقاشی سنتی دیواری، آجرکاری و ساروج بری
ساخت آلات موسیقی و سازهای سنتی
پرفروش ترین صنایع دستی ایران
فروش ایرانی پرفروشترین محصول در زمینه صنایع دستی کشور میباشد. فرشهای مناطق مختلف کشور طرفداران خود را دارد و در بازار داخلی نیز از فروش خوبی برخوردار میباشد.
صنایع دستی چوبی یکی دیگر از پر فروش ترین صنایع دستی میباشد.
مبلمان، سرویس خواب و دیگر لوازم منزل که از چوب ساخته شده اند.
همچنین هنر منبت کاری یکی از محبوبترین صنایع دستی میباشند.
در بازار ایران ظروف مسی و شیشه ای نیز یکی دیگر از محصولات پرطرفدار میباشند. بخش پرفروش بازار سنتی اصفهان و شیراز ، صنایع دستی مسی میباشد.
از پر فروش ترین محصولات صنایع دستی اصفهان میتوان محصولات فیروزه کوبی و قملزنی را نام برد.
محصولات سرامیکی و سفالی نیز محبوبیت خاصی دارند.
انواع مختلف معرق، میناکاری، زیورآلات دست ساز، قلاب دوزی و سرمه دوزی از پر فروش ترین صنایع دستی شهرها می باشند.
شهرها و روستاهای ثبت شده در فهرست جهانی
11 شهر و 3 روستا در صدر فهرست صنایع دستی ثبت شده کشورها در جهان هستند.
شورای جهانی صنایع دستی، زیر نظر سازمان یونسکو فعالیت دارد و کشورها برای ثبت آثار خود پرونده صنایع آثار دستی خود را به این شورا میفرستند.
نام شهرها و روستاهای ایران در سالهای 2015 الی 2020 در شورای جهانی به ثبت رسید:
اصفهان اولین شهر ثبت شده از ایران در فهرست جهانی میباشند. این شهر بیش از 130 رشته هنری دارد.
از آثار معروف اصفهان میتوان به محصولات فیروزه کوبی، قلمزنی، الماس تراش، میناکاری و خاتم کاری اشاره کرد.
مشهد پس از اصفهان در سال 1395 در این فهرست ثبت شد. آثار هنری ساخته شده با سنگ های زینتی از معروفترین آثار مشهد میباشند.
شهر تاریخی شیراز در سال 1398 در فهرست جهانی به ثبت رسید. از آثار هنرمندان شیراز میتوان محصولات معرق کاری، منبت کاری، خاتم کاری و گیوه بافی را نام برد.
ملایر همزمان با شیراز در فهرست جهانی به ثبت رسید. مهمترین صنعت دستی این شهر مبل و هنر منبت کاری میباشد.
تبریز در جهان به فرش ایرانی شهرت دارد و فرش تبریز یکی از گرانترین آثار دستی جهان میباشد.
در سال 1398 شهر زنجان به فهرست جهانی اضافه و ثبت شد. معروفترین هنر دستی این شهر، چاقوسازی سنتی و ملیلیه دوزی است.
لالجین همدان بعنوان شهر جهانی سفال
آباده در استان فارس بعنوان شهر جهانی منبت
میبد یزد شهر جهانی زیلو
مریوان کردستان بعنوان شهر جهانی کلاش یا گیوه محلی
سیرجان بعنوان شهر جهانی گلیم
روستای خراشاد واقع در استان خراسان جنوبی به روستای جهانی توبافی شهرت دارد. هنر توبافی یا همان پارچه بافی سنتی بیش از 300 سال در این روستا قدمت دارد.
قاسم آباد در استان مازندران به روستای جهانی چادرشب بافی شهرت دارد.
روستای کلپورگان در استان سیستان و بلوچستان که به روستای جهانی سفال شهرت دارد.
در این روستا موزه زنده سفال ایران واقع است و گردشگران میتوانند بخش های مختلف ساخت این هنر زیبا را مشاهده کنند.
کلام آخر
در این مقاله به تاریخ صنایع دستی ایران پرداختیم. اگر در شهر یا روستای محل سکونت شما هنر دستی جالب توجهی ساخته میشود، خوشحال میشویم در کامنت ها با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید.
درباره صنایع دستی نورمهرصنایع دستی نورمهر مجموعه ای است که دارای ۷۰ سال سابقه درخشان در تولید محصولات صنایع دستی میباشد. از ابتدای دهه ی ۴۰ با تغییر رویه خود شروع به تولید محصولات صنایع دستی مس و برنج کرد و با توجه به تقاضای مشتریان و هنر هنرمندان اصفهان از ابتدای دهه ی ۶۰ به فعالیت در حوزه تولید قاب و خاتم نمود. از سال ۱۳۹۰ تولید انبوه محصولات فیروزه کوبی در کنار محصولات خاتم کاری و تابلو قلمزنی و الماس تراش و تشعیر خود را به خود کفایی در عرصه هنر محصولات صنایع دستی اصفهان رساند . صنایع دستی نورمهر از ابتدای فعالیت خود تا کنون در میدان نقش جهان اصفهان مشغول به فعالیت می باشد .
|